Een brandgevaarlijke keuken

Een brandgevaarlijke keuken – Het hoofdkantoor van de Nederlandsche Bank op het Frederiksplein is in de afgelopen vijf jaar helemaal gerenoveerd. Daar zijn ze erg trots op. ‘Het heeft zijn openheid en transparantie terug waardoor de verbinding met de omgeving en maatschappij is versterkt’, staat er triomfantelijk op de website.
Dat is natuurlijk maar hoe je er tegenaan kijkt. Menig Amsterdammer heeft het altijd een oerlelijk blok beton gevonden dat totaal detoneert met de omgeving, het product van een stedenbouwkundig onbenul. Niet op z’n plaats in de verder zo pittoreske omgeving.

Met weemoed wordt teruggedacht aan het prachtige Paleis voor Volksvlijt, dat voorheen op het Frederiksplein stond. Juist het contrast tussen toen en nu is schrijnend.
Het goud en de bankbiljetten zijn verhuisd naar Zeist, maar het lelijke kantoorgebouw is gebleven. Was dat nu ook maar verkast. Maar dat is dan weer zielig voor Zeist.

Moeizame exploitatie

Het Paleis voor Volksvlijt werd gebouwd tussen 1859 en 1864. Het idee kwam van dokter Samuel Sarphati, die het idee had afgekeken van het Crystal Palace in Londen. Zoiets moest Amsterdam ook hebben!
Het gebouw was een kunstwerk op zich. Het werd ontworpen door architect Cornelis Outshoorn en het was geheel opgetrokken uit gietijzer en glas. Bovenop stond een koepel van 64 meter hoog, met daarop nog een groot beeld, genaamd Victoria of De Faam. Het was gemaakt door de Belgische beeldhouwer Jaquet.
De verlichting bestond aanvankelijk uit 6000 gaslampen, later werden die vervangen door elektrisch licht.
De exploitatie van het gebouw bleek nog niet zo makkelijk. Het was bedoeld als tentoonstellingsruimte en die tentoonstellingen vonden ook wel plaats, maar later nam men z’n toevlucht tot allerlei culturele evenementen, zoals opera’s en concerten. Telkens waren er grote financiële tekorten en er werden aan de lopende band allerlei leningen uitgeschreven om het hoofd boven water te houden. Het lukte maar moeizaam.
Tussen 1881 en 1883 werd er nog een 320 meter lange galerij aan het gebouw toegevoegd. Door de financiële moeilijkheden was men genoodzaakt geweest een deel van de tuin bij het paleis te verkopen en daar werd de galerij gebouwd. Er werden (aanvankelijk) luxe winkels in gevestigd. De galerij was ontworpen door architect A.L. van Gendt, dezelfde die de galerij in de Raadhuisstraat ontwierp.

Brandgevaarlijke keuken

In de nacht van 17 op 18 april 1929 brandde het Paleis geheel af, het was een spectaculaire vuurzee. Weliswaar was het gebouw van ijzer, maar de inventaris leverde voldoende brandstof blijkbaar. Men vermoedt dat de brand in de keuken is ontstaan. De galerij bleef gespaard, tot hij in 1961 werd afgebroken om plaats te maken voor het gebouw van de Nederlandsche Bank.
Ik herinner mij nog vaag als klein jongetje met mijn vader door die galerij te hebben gelopen.

Hoewel we nostalgisch terugkijken naar dat Paleis voor Volksvlijt, weet ik bijna zeker dat het gebouw in de huidige tijd totaal niet rendabel te houden zou zijn. Een sieraad voor de stad, dat wel, maar wat moet je ermee? Het Paleis kreeg al spoedig concurrentie van het Concertgebouw. Later kwam er de RAI voor de tentoonstellingen. Er is ook nog eens een spectaculair orgel in gezet (het Cavaillé-Coll-orgel), maar dat is later maar verkast naar Haarlem. Er was een grondige restauratie nodig, zo verwaarloosd was het. Dat orgel functioneert trouwens nog steeds.

Nieuwe schatkamer

Op de website van de Nederlandsche Bank lees ik dat het vroeger zwaarbewaakte bastion sinds de renovatie gedeeltelijk toegankelijk is voor het publiek. Er is in het gebouw nu een ’ontmoetingsplaats en kenniscentrum’ waar we vanaf maart gewoon kunnen binnenlopen. Dit publieke deel (4.800 m²) in en rond de voormalige goudkluis heet De Nieuwe Schatkamer. Daar staat een linkje bij dat nog niet werkt. Dat begint al lekker…
Maar goed, nu niet zo negatief, hopelijk is er bij de renovatie ook voorzien in een brandgevaarlijke keuken…

Afbeelding: Paleis voor Volksvlijt in de sneeuw, foto van Jacob Olie.
Gebruikte bronnen: ‘Het Paleis voor Volksvlijt’ door J.C. Polak-van ‘t Kruys (1991) en Wikipedia.

* Laatste revisie op 12 januari 2025 door Redactie AC