Parkeervrije gracht vergt goede visie op stad

Door Walther Schoonenberg

Op 11 augustus 2021 bracht wethouder de Vries een onderzoeksrapport naar buiten waarin de mogelijkheden voor een parkeervrije hoofdgracht zijn onderzocht. Nu ben ik altijd al voor het autovrij, althans autoparkeervrij, maken van de zeventiende-eeuwse Amsterdamse grachtengordel geweest. Het is waanzin het UNESCO Werelderfgoed te gebruiken als parkeerterrein. Toch heb ik gemengde gevoelens. Ik zal uitleggen waarom.

Al in 2000 herinnerde ik de lezer aan wat verloren ging door het automobilisme door te wijzen naar het autovrije Venetië:
“Je hoeft niet ver van de San Marco te wandelen om in de woonbuurten terecht te komen, waar kinderen op pleintjes (campo’s) spelen, omringd door woonhuizen, van waaruit moeders een oogje in het zeil houden. (Er zijn) vele aspecten van de stedelijke beschaving die echt van belang zijn. Een actief straatleven, waardoor mensen hun buren kennen en elkaar helpen en bijstaan wanneer dat nodig is. De rust en veiligheid van de straat die kinderen in staat stellen zelfstandig hun leefwereld steeds verder te ontdekken, nu en dan gecorrigeerd door toevallige omstanders die altijd in de buurt zijn. De sociale controle van naar de straat en pleinen gerichte woonhuizen, waardoor oude mensen en jonge vrouwen ’s avonds door donkere steegjes durven te lopen die elders in de wereld allang gesloten zijn. Niet alleen de menselijke schaal van de bebouwing en de grote woondichtheid, kortom de stedenbouwkundige aspecten van elke historische stad, zijn niet langer houdbaar zodra men de auto in de stad toelaat: het sociale weefsel zelf komt tot ontbinding” (Boekbespreking: ‘Carfree Cities’ van J.H. Crawford. Binnenstad 184, sept. 2000).

Verwoesting door automobilisme

Het verhaal is bekend. Geen enkele stad in de wereld, op enkele uitzonderingen na zoals Venetië, is ontsnapt aan de verwoesting door het automobilisme. Door de stad autovrij te maken, kan de stad weer worden wat zij duizenden jaren is geweest: een woongebied met een hoge bevolkingsdichtheid waar mensen elkaar ontmoeten, een centrum van kunst en cultuur, wetenschap en bedrijf, een wieg van de menselijke beschaving
.Dat waren mijn overwegingen toen ik twintig jaar geleden de suprematie van de auto in de openbare ruimte aan de kaak stelde.

Vanzelfsprekend ben ik er vóór als de grachten van Amsterdam – immers één van de mooiste stedelijke omgevingen van de wereld – worden bevrijd van het geparkeerde autoblik. Hoe mooi, hoe bruikbaar, worden de lommerrijke grachten weer. Kijk even naar de foto’s van Jacob Olie en je krijgt een beeld hoe het weer kan worden.
Maar wat is het doel van het parkeervrij maken? Welke visie ligt daaraan ten grondslag?

Wat klopt er eigenlijk wél?

We weten allemaal dat de gemeente Amsterdam weinig tot stand kan brengen dat aan bepaalde historische of esthetische minimumeisen voldoet. Elke herinrichting hapert aan alle kanten. Een rechte lijn kunnen ze niet aanhouden omdat ze niet de stedenbouw, maar de minimumbreedte van het trottoir als uitgangspunt nemen. Verhoudingen kloppen niet. Trottoirbanden zijn te breed.

Nou ja, wat deugt er eigenlijk wel? Zelfs de terugkeer van de authentiek-Amsterdamse kroonlantaarn wisten ze al te verpesten met een supermoderne reflectorplaat die het historische beeld volkomen verstoort. Het is om hopeloos van te worden. Ik heb dan ook niet de verwachting dat het autoparkeervrij maken een historisch verantwoord straatbeeld zal opleveren, vergelijkbaar met oude foto’s. De bijgeleverde artist’s impressions zeggen eigenlijk al genoeg.

Nu is een inrichting maar tijdelijk, want om één of andere reden blijft de gemeente het profiel maar veranderen, omdat er steeds weer andere politieke agenda’s zijn, terwijl het historisch profiel klip-en-klaar is. Het is natuurlijk waanzin om de bomenrij langs het water te verplaatsen om een voetpad langs het water te realiseren. Dat voetpad is er meteen zodra de auto’s weg zijn, want er is altijd genoeg ruimte tussen een boom en de kade. Een mens heeft maar de breedte van een klinker nodig om er langs te kunnen.

Gemeente heeft überhaupt geen visie

Heeft de gemeente überhaupt wel een goede visie op de historische binnenstad? Nee, totaal niet; wij merken dat bijna dagelijks. Het blijkt bijvoorbeeld ook uit het feit waarop de openbare ruimte klakkeloos wordt weggegeven aan de horeca. De gemeente kan het zich niet voorstellen dat je ruimte ook gewoon leeg kan laten; elke vierkante meter moet immers een bestemming krijgen.
Een voetpad langs het water is er pas als de bomen worden verplaatst. Zelden las ik zulke onzin. Dus wat is die visie eigenlijk? Wordt de gracht parkeervrij gemaakt om de stad weer een wieg van menselijke beschaving te maken, óf om de commerciële uitbating te bevorderen?
Het grootste probleem is dat de gemeente niet aan handhaving doet. Elke vierkante meter die op de auto wordt terugveroverd blijft niet leeg, maar wordt direct door derden ingepikt. Vooral door horecaondernemers die er terrassen van maken. In feite belanden we dan van de regen in de drup.

Meteen vol terrassen

Het zal dus een hele toer worden de grachten leeg te laten als de parkeerplaatsen worden opgeheven. Het verschil tussen succes en mislukking wordt uiteindelijk bepaald door de achterliggende visie van de gemeente bij het verwijderen van parkeerplaatsen. Heb maar geen illusies; we weten genoeg over de tomeloze inzet van de gemeente om de binnenstad mooier te maken. Kijk naar het Rokin. Dat stond meteen vol terrassen toen de parkeerplaatsen werden opgeheven.
Kortom, prima plan om een gracht parkeervrij te maken, van mij mogen ze allemaal parkeervrij worden. Echter, verander helemaal niets aan de inrichting en bestem de parkeerplaatsen tot laad- en losplaatsen. Dat is de enige manier om de ruimte leeg te houden.

Walther Schoonenberg is architectuurhistoricus.

* Laatste revisie op 24 augustus 2021 door Redactie AC